نگرشی پیرامون میدان نقش جهان در شهر تاریخی اصفهان/ دکتر منوچهر سعادت نوری

میدان نقش جهان که بدستور شاه عباس اول در دوران صفویه ساخته شد یکی از میدان های دیدنی و تماشایی شهر تاریخی اصفهان است. این میدان که به نام میدان شاه نیز شناخته می شد پس از انقلاب ۵۷ اگرچه به عنوان میدان امام تغییر نام یافت اما هنوز که هنوز است بسیاری از طبقات مردم، آن را به نام میدان نقش جهان می خوانند. در این نوشتار، نکاتی را پیرامون میدان دیدنی و تماشایی نقش جهان با یکدیگر بررسی و مرور می کنیم.

برخی از ویژگی های میدان نقش جهان

میدان نقش جهان، میدان مرکزی شهر اصفهان است که در قلب مجموعه ی تاریخی نقش جهان قرار دارد. میدان نقش جهان، میدانی مستطیل شکل به درازای ۵۶۰ متر و به پهنای ۱۶۰ متر است. بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه می ‌باشد که ورودی اصلی بازارچه ی اصفهان است. علاوه بر این بناها دویست حجره ی دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌ است که عموماً جایگاه عرضهٔ صنایع دستی اصفهان می‌ باشند. میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ی ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ به شماره ی ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید. اگرچه نقش جهان پیشینه‌ای کهن‌ تر از دوران صفوی دارد، ولی میدان نقش جهان به شکل امروزین، در دوره ی سلطنت شاه عباس صفوی پایه‌ گذاری شده ‌است. در گذشته این میدان محل برگزاری مراسم گوناگون و بازی چوگان بوده و امروزه یک تفرجگاه عمومی و محلی برای برگزاری نماز جمعه و مراسم ملی و مذهبی می‌باشد در میدان نقش جهان حال و هوای سنتی اصفهان را می توان یافت، صدای قلم قلمزنان که با ظرافت بر مس و نقره کوبیده می شود، هنر دست میناکاران و حاصل پنجه های هنرمندان بر دار قالی چشم هر بیننده ای را ساعت ها خیره می کند… میدان نقش جهان اصفهان یکی از جاذبه های گردشگری اصلی گنبدهای فیروزه ای است. پیش از بنای این میدان در این محل باغ نقش جهان قرار داشت که در دوره ی تیموریان و آق قویونلو، ساختمان های دولتی و کاخ فرمانروایان را در خود جای داده بود. در باغ نقش جهان، میدانی به نام درب کوشک نامیده می شد و در دوران سلجوقی محل اعدام مجرمان و برگزاری بعضی آیین های مذهبی بود. درب کوشک در محل فعلی عمارت عالی قاپو قرار داشته است. با روی کار آمدن شاه عباس صفوی اصفهان پایتخت ایران شد. در ۱۰۱۱ شمسی به دستور شاه عباس میدان نقش جهان بنا گردید، از اینرو به آن میدان شاه عباس نیز گفته می شود.

میدان نقش جهان در برخی از نوشته ها و گفته ها
میدان نقش جهان زیباترین میدان دنیاست: شوالیه شاردن فرانسوی ‌
توصیف میدان نقش جهان در بخش مربوط به اصفهان در کتاب شهرهای نامی ایران ‌ نوشته ی لارنس‌ لکها‌رت‌/ ترجمه‌ ی حسین‌ سعا‌دت‌ نوری
در ایام سلطنت شاه سلطان حسین (نهمین و آخرین پادشاه سلسله ی صفوی)، جوی‌های آب در میـدان نقش جهـان به تدریج راکد شد و آخرین درختان باقی‌مانده از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکید: ویکی پدیا

میدان نقش جهان نماد هنرهای سنتی و ملی ایران است… متاسفانه میدان به این بزرگی که بسیاری آن را با میدانی در رم مقایسه کرده‌اند، تبدیل به یک پارک معمولی شده است. مردم عصرها با چراغ گاز و پتو روی چمن های میدان می‌نشینند که منظره ی خوشایندی برای گردشگران نیست. درحالی که این میدان نباید به این وضع تبدیل شود. حتی درخت هایی در این میدان کاشته‌ شده است که مربوط به مناطق سردسیر است و اگر رشد کنند، از یک سوی میدان نمی‌توان آن سو را دید: حبیب درخشانی

میدان نقش جهان در برخی از سروده ها
سروده ای به مناسبت تاریخ اتمام ساخت میدان نقش جهان
فکر تاریخ کرد واهب و گفت/ شد در کعبه در صفاهان باز
و در برخی منابع: فکر تاریخ کرد راغب و گفت/ شد در کعبه در صفاهان باز
با محاسبهٔ حروف ابجد مصراع دوم، تاریخ اتمام ساخت میدان نقش جهان (۱۰۱۵ خورشیدی برابر با ۱۶۳۶ میلادی در دوران پادشاهی شاه صفی جانشین شاه عباس بزرگ) به دست می‌ آید
*
زان سپس در اسپهان شد خسرو گیتی‌ستان/ بار دیگر تختگه برد اندر آن شادیستان
پس بناهای نوآیین ساخت اندر اسپهان/ چون بنای چل‌ستون و سردر نقش جهان … : ملک ‌الشعرای بهار
*
اصفهان، نصف جهان من و توست/ اصفهان، راحت جان من و توست
داغ خونریزی افغان و مغول/ بر دل شهر و به جان من و توست
زخم تاریخ، درون اش جاریست/ مرده رودش، نگران من و توست
بسکه خشکیده و لب تر کرده/ زخمِ واکرده دهان من و توست
بر دل نقش جهان اش، دیدم نقشی از درد جهان من و توست: سراینده ی گمنام
*
بگذار ، ز باغ و گل بگویم/ از وصف سی و سه پل بگویم
از گوهر ناب شب چراغت/ آن هشت بهشت و چارباغت
از نقش جهان، که در بر او/ بنشسته به ناز ، عالی قاپو… : سعید آزاد
***

میدان نقش جهان در برخی از گزارشات ویدیویی
https://www.youtube.com/
تهیه و تدوین: دکتر منوچهر سعادت نوری

منبع: عصرنو