کشاورزی، محیط‌زیست و توافقنامه با چین/ عبدالحسین طوطیایی عضو کانون

بسیاری از اقتصاددانان میان «توسعه» و «رشد» تفاوت قائلند. «رشد» بیشتر بر پارامترهای اقتصادی و کمی مانند درآمد سالانه یا تولید ـ که در بلندمدت افزایش می‌یابد دلالت دارد. اما «توسعه» تحولات فکری و اجتماعی جامعه در حال رشد را نیز شامل می‌شود. محدوده «توسعه» گسترده‌تر از «رشد» و یک فرآیند چند بعدی است که افزون بر بهبود تولید و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساختارهای اجتماعی و اداری نیز می‌شود. از نظر هدف نیز «توسعه» علاوه بر افزایش کمی محصولات و خدمات، در برگیرنده دگرگونی کیفی در جامعه، توزیع عادلانه ثروت و درآمد، فقرزدایی، ایجاد اشتغال، رفع محرومیت و تامین رفاه عمومی و ترقی فرهنگی است.
 البته راهبرد «توسعه پایدار (Sustainable development)» به خصوص در نیم قرن اخیر که جمعیت انسانی سیاره زمین به بیش از دو برابر افزایش یافته، جایگزین راهبرد «توسعه» پیشین شده است. «توسعه پایدار» توسعه‌ای را نشانه می‌گیرد که  طی فرآیند آن، ظرفیت منابع تجدیدناپذیر کاهش پیدا نکند. متاسفانه ارقام نجومی آسیب بر منابع تجدیدناپذیر از جمله آب، اراضی کشاورزی، جنگل و مراتع، معادن، سوخت‌های فسیلی و … کشورمان در پنج دهه گذشته، کارنامه‌ای مثبت از کارگزاران این نیم قرن را برای آیندگان ارایه نمی‌دهد که خود بحثی جداگانه را می‌طلبد. کارنامه‌ای که با هورمون درآمد نفت، نتیجه کارکرد بسیاری صاحبان منصب شد که بر سریرها نشستند و به نام توسعه اما خود را آراستند.
در حال حاضر کشور ما در آستانه دگرگونی دیگری قرار دارد.
بحث بر سر تفاهمنامه ۲۵ ساله با ابر اقتصاد نوپای چین هم‌اکنون تمامی فضای رسانه و شبکه‌های اجتماعی را با بیم و امید‌های صاحب‌نظران و کنشگران در خود تنیده است. در این مجال اندک و با آگاهی محدود از جزییات، بنا‌ی آن نیست که به واکاوی این تفاهمنامه پرداخته شود. اما با توجه به تلقی اشتباه از مفهوم «رشد»، لازم می‌دانم که نگرانی از غیبت روح «راهبرد توسعه پایدار» در این تفاهمنامه را پنهان نکنیم. 
در تاکید برسه شاخه محوری نفت و گاز، توسعه زیرساخت‌ها و نیز همکاری‌های نظامی و امنیتی در این تفاهمنامه، به‌نظر می‌رسد اثری از افزایش بهره‌وری از ظرفیت‌های تولید کشاورزی و صیانت از بستر حیات به منزله اساسی‌ترین شاخص توسعه پایدار به چشم نمی‌خورد. این نگرانی آنگاه افزوده می‌شود که سابقه مشارکت چین در زمینه برداشت آبزیان از آب‌های جنوب کشور در چند ساله اخیر را به خاطر آوریم. برداشت زیست ستیزانه‌ای که اگر ابراز نگرانی پیگیر فعالان محیط‌زیست و آه و فغان صیادان منطقه نبود چه بسا اکنون نه از آب نشانی بود و نه از آبزیان و حتی از دوزیستان. اگر که همکاری‌های چین از این پس هم بخواهد همانند آن برداشت صورت بگیرد بدون تردید هیچ نوری از رستگاری بر جبین چنین تفاهمنامه‌ای مشاهده نمی‌شود.
البته که از هر دولت خارجی و از جمله این ابراقتصاد نوپا نباید انتظار داشت که در قرارداد‌های اینچنینی، دغدغه توسعه پایدار برای شریک تجاری خود داشته باشد. آنچه  قا‌عدتا کشور میهمان بر آن پای می‌فشرد، افزودن هر چه بیشتر بر ارقام «رشد» در این نوع مشارکت‌هاست. فراموش نکنیم در شرایطی که مردم ما بنای زندگی ماندگار و پایدار دراین خطه را دارند اما میزبان مجهز به ابزار و فناوری، تنها به افقی ۲۵ ساله و نظایر آن می‌اندیشد. پس مراقب باشیم که از ورای چنین مراوداتی، زمینی سوخته‌تر را به آیندگان نسپریم.
با توجه به این اشارات و تاکید بر راهبرد توسعه پایدار، کشورمان در مسلخ «رشد‌»ی کاذب و ناپایدار قربانی شود.
پژوهشگر کشاورزی